Кушманова Кунсулу Абдуллаевна

Рудный қаласы әкімдігінің “№19 орта мектебі” КММ бастауыш сынып мұғалімі

 «Дарындылық дамуының  бастауы – оқушының танымдық қабілеті» – дейді А.И.Матюшкин, В.С.Юркевич өздерінің теориялық еңбектерінде. Танымдық қабілетттің дамуы: баяу және белсенді болып екіге бөлінеді.

Баяу формасы – жаңалықты игерудің жай жаттанды түрі мен жай сабақтармен шектелсе, белсенді формасы – шығармашылық қабілеті қалыптасатын зерттеу жұмыстары түрінде көрінеді.

Біз психологиялық тестілер, психо-педагогикалық әдебиеттер көмегіне сүйене отырып, дарынды оқушыны анықтау және даму ерекшеліктеріне тоқталдық. Кейбір оқушының танымдық қабілеті өте жоғары, басқа оқушылар алдында өнеге – үлгі болып, көмектесіп жүрсе,   кейбір оқушыларға оқу өте жеңіл болғанымен, өз жолдастарымен тіл табыса алмайды, оқу жалықтырып жіберетін жағдайлар кездеседі. Біздің алдымызда тұрған міндет –  кейінгі оқушымен жұмыс жүргізіп, жағымсыз қылықтарды жою, қажеттілігі мен қабілетін қалыптастырып, дамыту, белсенділігін арттыру.

Мұны жалпыға білім беру жағдайында қалай жүзеге асыруға болады?

Деңгейлеп оқыту және саралап – даралап оқыту арқылы дарынды оқушының дамуына және шығармашылық белсенділігін арттыруға болады. Осы мақсатта «12 жылдық бағдарламамен оқытатын 2 – сыныптың қазақ тілі пәнінен деңгейлік тапсырмалар жинағын құрастырдым. Бұл тапсырмалардағы ең соңғы шығармашылық тапсырма «дарынды» оқушыларға арналған.

Оқу бағдарламасын игеруде:

1.                      Ең басты мәселені шешуде тереңдете отырып оқытуды қалыптастыру.

2.                      Ойлаудың өнімді түрін, яғни оқығанын өмірде пайдалан алу дағдысын дамыта отырып, алған білімі арқылы жаңаны ойлап табуға бағытталған жұмыс түрлері.

Бұған ағылшын педагогы Д.Хамблиннің ашқан «Өрмекші» сызбасын тіл сабақтарында пайдалану арқылы қол жеткізуге болады. Мәтін бойынша негізгі ойдан төмен қарай өрбитін фактілер негізінде орындалады.

Біртінде птапсырманы күрделендіріп жалпылау және бөліп алу қабілетін дамытуға болады.

Д.Хамблиннің келесі сызбасы «ағаш» деп аталады. Негізгі ойдың, ұсақ ойлар – бұтақтыр. Осыдан кейін оқушыларға мәтінге сәйкес өз сызбаларын жасауды ұсынғанда «дарынды» деп анықталған оқушылар шырша және жапырақ дамуына сәйкес жасады.

3. Үнемі жаңалық арқылы  дамытуға, алатын білімге деген құштарлығын арттыруға бағытталған жұмыс түрлерін қолдану.Мысалы:

а) «Күн күркірегенде» , «Ормандағы демалыс» тақырыптарына әңгіме құрау, мәтінді аяқтау;

ә) Мұғалімнің әңгімесін аяқта:

Жазда таңертең ерте далада серуендеген жақсы. Ауа кеудеңді ашады. Күн денеңді аймалап сүйеді. …..

б) Салыстыр: «Өзенде жазда» және «Өзенде таңертең жазда»

– Арасында айырмашылық бар ма?

– Біреуіне шығарма жаз.

в) Тірек сызбаға қарап әңгіме құра:

жауын – шашын                        өзен                                 найзағай              жасын

егін           орман                                               күркіреу

нан                               орылды

комбайншылар                                       қорқынышты

г) Берілген сөздерден бір ғана сөйлем құрау: балалар, актер, ертегі, қойылым.

Ертегі қойылымына келген балалар өздеріне таныс актерді көріп қуанды.

Қонақ, шарбақ, тоңазытқыш:

Рұқсатсыз тоңазытқышты ашқан қонақтарды үй иесі шарбақтан шығарып жіберді.

4. Өздеріне қажет білім көздерінің жеткілікті болуын және оларды дұрыс пайдалана алуын қамтамасыз ету.

а)Бұны қалапқа келтіру мақсатында төмендегідей тақырыптарда шығармалар жазуға ұсындым:

«Қояндар суда өмір сүре ала ма?», «Қасқыр мен мысықтың арасында қандай ұқсастық және айырмашылық бар?», «Менің айналамдағы орта», «Жақсылық, мырзалық деген не?», «Мысық пен күшік», «Аңдар орманда қалай қыстайды?», «Ормандағы көктем», «Әрқашан күн сөнбесін», «Бұлт пен Күн туралы ертегі», «Жер бетіндегі жел туралы ертегі», «Ертегі не үшін керек?», «Ағаштар неліктен өседі?», «Ойыншықтар адамға не үшін керек?» т.с.с.

ә) Аяқталмаған әңгіме.

«Көп қабатты үйдің тоғызыншы қабатында бір бала тұрды. Ол балконға шығып, кешкісін әкесі оқып қалдырып кеткен газетті тауып алды да, оны ұсақтап жыртып, жерге тастай бастады. Ауада ұсақ қағаз қалықтап, біресе жылдам, біресе ақырын ұшып, гүл өсіретін алаңға, үй қасындағы жолға түсе бастады. Егер сен осы баланың

Әкесі болсаң:

Досы болсаң:

Аула сыпырушы болсаң:

Аулада қыдырып жүрген бала болсаң:

Гүл алаңында ойнап жүрген мысық болсаң:

не айтар едің?»

«Кешке қарай аспанды ауыр сұр бұлт қаптады да, қар жауды. Төмен қарай үлкен қар ұлпалараы ақырындап түсе бастады.

Аулада ойнап жүрген балалардың ойы:

Қар жинайтын машина жүргізушінің ойы:

Ормандағы түлкі мен қоянның ойы:

Қарға мен қарға отырған ағаштың ойы:

5.Оқуда жаңалықты ашудағы жетістігін,  басқарушылық және өздік жұмыс істеу қабілетін мадақтап, мақтап отыру.

Математика пәніндегі периметрді, ауданды табуға берілетін формулаларды алдын ала қорытындылап, өз бетімен шығарды.

Р т = (а+b) · 2      Р ш = а · 4            S ш = a ²                 Sт   =   а · b

6. Оқушының басқа адамдармен, қоршаған ортамен байланысы, мәдениеттілігі.

7. Күрделі ойлау дағдысын шығармашылық және орындау шеберлігін қалыптастыру бағытында пайдалануға назар аудару.

Дарынды оқушымен жұмыс тек сабақ үстіндегі тапсырмалармен шектеліп қалмайды. Ол мектептен тыс, мектеп ішіндегі шаралармен жалғасын тауып, сабақтасып жатады. Бұл жұмыстар оқу процесіндегі игерген білім, білік дағдыларын әрі қарай тереңдңтң отырып,  зерттеу, шығармашылық тапсырмаларды орындау барысында қолданады. Оны жеке оқушымен де, шағын топпен де жүргізуге болады. Біздің гимназиядағы «Қызықты математика», «Математикалық логика», «Тіл дамыту», «Сөйлеу мәдениеті» таңдау пәндерінің бастауыш сынып оқушыларның қабілеттерін ашып, дамытуға қосар үлесі шексіз. Дарынды оқушылар қатысатын көңілділер, тапқырлар, ойшылдар сайысы, түрлі үйірмелер, олимпиада, білім сайыстарын жоспарлы түрде өткізіп тұру олардың өздерін тануға, жаңа білімді игеруге деген құлшынысын қалыптастыратын таптырмас құралдың бірі болмақ.

Балалардың жұмысқа қабілетін бағыттап отыру жеткіліксіз, дарынды оқушыларға жағдай жасап – болашақ басшыларды, өздерін қорғай білетін, білімді, тапқыр тұлғаны қалыптастыру үшін оларды анықтап, жұмыс жүргізу жолдана тоқталдық.