Канафина Айгуль Кабиевна

учитель начальных классов КГУ «Основная средняя школа» отдела образования по городу Усть-Каменогорску управления образования Восточно – Казахстанской области

        ШЫҒЫС  ҚАЗАҚСТАН  ОБЛЫСЫ  БІЛІМ  БАСҚАРМАСЫ

                    Өскемен қаласы бойынша білім бөлімінің

«Негізгі орта мектеп-интернаты»  коммуналдық мемлекеттік мекемесі

Табиғат – өмір тіршілігі

                                Сыныптан тыс тәрбиелік шара

               Ерекше білімді қажет ететін 2 «Ә» сынып оқушылары

            Өткізген:  Бастауыш сынып   мұғалімі  Канафина А.К.                                                                                                                                                                              

  Тақырыбы : Табиғат – өмір тіршілігі
Мақсаты: Табиғатты қорғау, сақтау қажеттігі туралы ой, ынта туғызу. Туған жер табиғатына деген сүйіспеншілігін арттыру. Табиғаттағы сұлулықты көре білу, эмоциялық әсер ала білуге, өз ортасында сымбатты да шыныққан тұлға болуға баулу, экологиялық мәдениетті қалыптастыру.
Тәрбие шараның құрылымы:
І бөлім
І. Ұйымдастыру
ІІ. Тәрбие шараның тақырыбын айтып, мақсатын хабарлау;
ІІІ.Табиғат дегеніміз не?(саяхат-шолу)
1.Тіршілік атаулының бар арманы –ауа
2.Тіршілік көзі –су
3. Табиғат байлығы – өсімдіктер
4.Орман сәні –құстар
5.Табиғаттың сұлу мүсіні –жануарлар

Мұғалім: – Армысыздар оқушылар! «Табиғат – өмір тіршілігі» атты шарамызды бастаймыз.
Табиғат, Жер – Ана, Отан, Туған жер, Атамекен деген құлаққа жылы естіліп, жүрекке шаттық сезім ұялататын қасиетті қадірлі сөздер.
Адамның өзі Табиғат пен Жер – Ананың перзенті. Жер – Ананы сүйе білу оны аялау – адамның азаматтық борышы.
Табиғат адамзаттың, жалпы тіршілік атаулының ежелден өмір сүріп келе жатқан ортасы, алтын бесігі. Табиғат-сұлулықтың таусылмас көзі. Ендеше біз бүгінгі шарамызды  табиғатпен амандасудан бастаймыз.Барлығымыз орнымыздан тұрып мына өлең жолдарын бірге айтайық!
І. слайд
Қайырлы күн, күнім, далам, орманым,
Қайырлы күн, гүлім, құсым, көлдерім.
Қайырлы күн, өсімдіктер, жәндіктер
Қайырлы күн, бар тіршілік иесі!
Кіріспе:
Адам табиғат перзенті. Оның тіршілігі табиғат аясында өтеді.
« Адамдардың табиғатсыз күні жоқ,
Мұны айтуға табиғаттың тілі жоқ » деген сөздері көп жағдайды аңғартатыны анық.Табиғат –бізді қоршаған орта.Адамдар тіршілік етіп отырған ортақ үйі. Адам табиғатпен тығыз өмір сүреді.
Ал,табиғатты қорғау дегеніміз-ауаны ластамау,құстарды аялау,өзен-көлдің суын бүлдірмеу,жан-жануарларға қамқорлық жасау.
Өте жақсы!Барлығымыз орындарымызға отырамыз.Балалар, жалпы табиғат дегеніміз не ? Оларға нелер жатады?
Оқушылар: Ауа, су ,өсімдіктер, хайуанаттар, құстар,балықтар…

Олай болса,оқушылардың өлең –шумақтарына кезек берейік.
1.                 Атамекен жанға жайлы сая бау,
                    Ар алдында күнә болар табиғатты аямау.
                     Қанымызға сіңген екен сүтімен ананың
                    Туған жердің табиғатын аялау.
2.                 Табиғатты қорғау үшін бәріміз күресейік,
                    Бір-бір ағаш және гүл егейік.
                   Текке отырмай жасымыз бен кәріміз,
                   Таза ауа үшін терімізді төгейік.
3.                Қадір тұтіп табиғат қасиетін,
                    Әділдіктің алдында бас иетін.
                  “Мал қалғанша атаңнан, тал қалсын” деп
                   Бабам айтқан орынды өсиетін.
4.               Ашық болса менің байтақ аспаным,
                   Туған жерім бітпейтін мол дастаным.
                   Тыныштықты қалаймын өмірде бұл,
                    Керегі не, керегі не басқаның
5.                Туған жерім өзіңе не жетеді,
                   Далам мені мәпелеп тербетеді.
                   Құшағыңда ең алғаш перзенттерің
                   Балғын жырын бұлақтай селдетеді.
ІІІ.Ендеше,

1. Саяхатымыздың бірінші аялдамасы « Тіршілік атаулының бар арманы –ауа» деп аталады.
Табиғат  байлықтарының  ішіндегі  тіршілік  атаулының  өмір өзегі –ауа.
Адам бар –жоғы бір-екі минут ғана дем алмай тұра алады. Сондықтан дана халқымызда « Ауадай қажет» деген сөз бар.
Нұрәли:    Тіршілікте не дейсің ғой ең қымбат
                   Тіршілікте адам қымбат, сен қымбат.
                   Ал адамға ауа қымбат бәрінен,
                   Ауа қымбат, алатұғын дем қымбат.
                   Расында да ауадан қымбат еш нәрсе жоқ .                                     Мұғалім: Ия, балалар, ауасыз өмірді елестету мүмкін емес. Ауаны ластамау әрқайсымыздың борышымыз.(бейне,видео)

Ал тіршілікті сусыз елестету мүмкін бе?

2. Ендігі, екінші аялдамамыз «Тіршілік көзі –су» деп аталады.               Судың қаншалықты маңыздылығы бар екен ?
Табиғаттың көркін ажарландырып , жер бетін саялы баққа айналдыратын байлық көзі –су.

Су деген  тіршіліктің қаны емес пе,       Айлин

Су деген табиғаттың жаны емес пе?

Су жоқ  жерде  өмір жоқ,ол ақиқат,

Күміс су,қара жердің сәні емес пе?

Ойлау керек Арал жайын , ел жайын,       мұғалім
Пәк табиғат тозып жатыр жыл сайын.
Өзімізді асыраушы табиғаттай –Ананы
Азаматтық арыңменен аялауға тұр дайын!

Судағы балықтар көбею үшін , су қандай болу керек?

Аялдамасына тоқтау етейік балалар:

Тапсырма:  Балық аулап, табиғат тұралы берілген мақал-мәтелдерді оқу

Сонымен су –табиғаттың жаны, қара жердің сәні дедік. Ал табиғатты әдемілікке бөлеп тұрған не?  Ол –өсімдіктер

3. Келесі, үшінші аялдамамыз «Табиғат байлығы –өсімдіктер» деп аталады.Табиғат байлығының бір тобы –жер бетіндегі әдемі өсімдіктер.Олар туралы не айтамыз?

Айханым:  Өсімдіктер, ағаштар табиғатымызды түрлендіріп тұрған түкті кілем сияқты. Халқымыз өсімдікті өмір өзегі деп алып, одан қамқорлығын еш аямаған. «Әкеңнен мал қалғанша тал қалсын» деген көрнекті сөз соның айғағы. Сондықтан мен осы отырған барлығыңызды өз өлкелеріңіздің өсімдіктерін біліп, оларды қорғауға шақырамын.

Тапсырма:  суреттегі – өсімдіктердің
Мұғалім: Расында да, өлкемізді саялы баққа айналдыру әрқайсымыздың қолымыздан келеді.
Ал сол әдемі табиғатымызды әсем әнге бөлейтін не,балалар? (Құстар)
V. слайд

4.Олай болса келесі аялдамамыз «Орман сәні құстар» деп аталады.

Бұл туралы не айтасыңдар?                                                                                                      Табиғаттың сәні де, әні де қалықтай ұшқан құстар.Олардың әсем әндері бойымызды балқытып, еріксіз еліктіреді. Олар –біздің қанатты достарымыз. Олар –табиғат сақшылары. Егістіктің, бау-бақшаның сенімді серігі. Сондықтан ата-бабамыз құстарды қадірлеп, құрметтеген. Олар батыр ұлдарын сұңқарға, сұлу қыздарын аққуға теңеген.
Қазақтар құстарға қарап ауа райын да болжай білген.

• Құс жүнін үрпитсе, жаңбыр жауады, ауа райы өзгереді.
• Сары шымшық ысқырса- шынымен күз болғаны.
• Қарға қарқылдаса -қар жауады.
• Жыл құсы қаптап кетсе -көктем ерте келеді.
• Көкек қатты әрі жиі шақырса –күн жылиды.
• Сауысқан шақылдаса, қонақ келеді.
• Ерте көктемде қарға суға шомылса, күн жылиды.
Айтсақ әніміз, ардақтасақ сәніміз, табиғаттың көркі құстарды қорғау әрқайсымыздың парызымыз.

Тапсырма: сурет бойынша үй құстары мен дала құстарын атап,                                      Ішіндегі киелі құсты табу 

Тиме аққуға!
Мендейлердің атын ал, түйесін ал,
Тиме аққуға, аққудың киесі бар.
Мендейлердің затын, биесін ал,
Тиме аққауға, аққудың киесі бар                                                                                                                                        Тапсырма:Суреттеу қарлығаш құсын

 
Құстарды табиғаттың әні десек, табиғаттың сәнін келтіретін тағы да нелер деп ойлайсыңдар?(Хайуанаттар)

5. Ендеше келесі аялдамамыз «Табиғаттың сұлу мүсіні жануарлар» деп аталады.

–   Табиғаттың сұлу мүсіні , көрікті келбеті –жануарлар. Халқымыз ежелден-ақ жануарларды көзінің қарашығындай аялап, қамқорлыққа алған көздері мөлдіреп тұрған қыздарын «Ботагөз» деп атаған.
Жануарларды атау,Қызыл кітап,Қорық туралы айту
Тапсырма орындау: ермексазбен сурет саламыз.

Мұғалім:
Өте жақсы, балалар біз табиғаттың тамаша туындыларына саяхат жасадық. Табиғат-Ана адамзат баласына бар қажетті нәрсенің барлығын да беріпті.Ол бізге дем алсын деп ауа берді,ішсін, бар қажеттіне жаратсын деп мөлдір су берді, ғажайып жасыл әлем сыйлады, орман-тоғайымыз әдемі болсын деп құсы мен әдемі аңдарын берді, қысқасы біз өмірге қажеттінің бәрін: Табиғат- Анадан алады екенбіз.

Күн сәулесі төгілгені әдемі,                    Нұрәли
Алуан түрлі қызыл гүлдер әдемі.
Сылдыр қаққан мөлдір суда әдемі.
Биік –биік шыңдарым да әдемі.

Айдын көлде аққу қандай әдемі               Таирлан
Сұңқар құстың самғағаны әдемі
Даланы әнге бөлеген құстарым қандай әдемі
Мөлдіреген көздері киігім қандай әдемі

Ақ көрпеге оранған қысым қандай әдемі.           Айханым
Масатыдай құлпырған көктем қандай әдемі
Асыр салып ойнайтын жазым қандай әдемі.
Сары түске боялған күзім қандай әдемі.

Осылайша табиғатқа бір қарап                           Нурали
Табиғатпен сырласуда әдемі.
Жер-Ананы аяласаң жан-тәнмен
Боласыңдар сендер де, дүниедегі ең әдемі!
Слайд: Сабақты қортындылау кезеңі:

 Рефлексия:   Сурет, Жер-Ана,балалардың барлығы  алақандарын  созып , қоршайды

Гүлдей бер, Жер-Ана!                                      Айлин
Аспаның ашық болсын!
Аспаныңды бұлт торламасын!
Тоғайың аң мен құсқа толсын!
Суың мөлдір, таза болсын!
Өзен, көлің, теңізің балықтарға толсын!
Орманың қызыл, жасыл гүлдерге толсын!
Күнің жарық болсын!т.б.
Хормен :
Табиғат сені сүйеміз,
Басымызды иеміз!

Барлығы орындарынан тұрып, Табиғат-Анаға тағзым етеді.

Осымен бүгінгі ашық тәрбие шарамыз аяқталды.